Við bendum þeim sem vilja kynna sér meðferðina betur á umfjöllun í Kastljósi og fræðsluerindi hjá Geðhjálp.
Umfjöllun um TMS-meðferð sem var í Kastljósi 17. janúar 2023
„Ótrúlegt að verða vitni að því hjá fólki sem hefur aldrei liðið svona vel“
Fræðsluerindi sem haldið var hjá Geðhjálp 28. september 2022, þar sem farið er nánar í saumana á meðferðinni.
Kynning á nýrri meðferð við meðferðarþráu þunglyndi: TMS - Geðhjálp
Heilaörvunarmiðstöðin (HÖM) er meðferðareining innan Geðheilsuteyma Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.
Þar er veitt svokölluð TMS-meðferð við meðferðarþráu (unipolar) þunglyndi. Hugsanlega fjölgar meðferðarúrræðum þar síðar. Lestu meira um TMS-meðferðina
Greiðsluþátttaka notenda er í lágmarki þar sem aðeins er greitt komugjald.
Á Heilaörvunarmiðstöð starfar fagfólk sem fengið hefur sérstaka þjálfun í meðferð með TMS-tækjum. Nú eru geðlæknir, hjúkrunarfræðingur og taugalífeðlisfræðingur starfsmenn HÖM.
HÖM hefur aðsetur í Skógarhlíð 18, Reykjavík.
Heilaörvunarmiðstöð (HÖM) þjónustar einstaklinga með meðferðarþrátt þunglyndi (unipolar þunglyndi) sem vísað er frá geðlæknum eða heimilislæknum.
Starfsmenn Heilaörvunarmiðstöðvar fara yfir allar nýjar beiðnir og viðtal við geðlækni HÖM er ávallt undanfari TMS meðferðar.
TMS er skammstöfun á því sem á ensku nefnist Transcranial Magnetic Stimulation sem þýða mætti sem segulörvun á heila.
TMS-meðferð er ekki ífarandi sem þýðir að meðferðin krefst hvorki svæfingar, deyfingar né skurðaðgerðar. Skjólstæðingur er vakandi meðan á meðferð stendur og getur haldið sína leið að meðferð lokinni.
TMS-meðferð beinist að afmörkuðu svæði heilans og hefur ekki bein áhrif á önnur líffærakerfi, ólíkt t.d. virkni margra lyfja.
TMS-meðferð byggir á endurtekningu og krefst þess að skjólstæðingar mæti í meðferð alla virka daga vikunnar í fjórar til sex vikur. Sumir finna fljótt fyrir breytingu á líðan á meðan áhrifin koma seinna hjá öðrum. Þá sýna rannsóknir að um 30% einstaklinga finni engan mun á líðan sinni eftir TMS-meðferð.
Aukaverkanir af TMS-meðferð eru bæði fáar og mildar þótt alvarlegri aukaverkanir þekkist. Þegar líður á meðferðina er líklegt að dragi úr þeim.
Algengustu aukaverkanir:
Sjaldgæfar en þekktar aukaverkanir:
Þótt TMS-meðferð henti flestum eru nokkrar þekktar frábendingar. Vegna sterks segulsviðs sem myndast við TMS-meðferð (Aflið er um 2 Tesla) er meðferðin ekki ráðlögð þeim sem hafa ígrædda hluti eða tæki sem segulmagn virkar á.
Ráðfærðu þig við lækni eða hjúkrunarfræðing ef eitthvað af eftirtöldu á við:
Algerar frábendingar:
Hugsanlegar frábendingar:
Tekið er við tilvísunum frá geðlæknum og heimilislæknum. Geðlæknar og heimilislæknar HH senda tilvísun í SÖGU (sjá neðar).
Aðrir geðlæknar nota tilvísunareyðublað HÖM-Tilvísun í TMS og senda það annað hvort í gegnum örugg gagnaskil eða í ábyrgðarpósti.
Mikilvægt er að aðrar líkamlegar orsakir þunglyndis hafi verið metnar áður en TMS-meðferð er íhuguð sem valkostur.
Tími í eftirlit hjá tilvísanda eftir meðferð
Skjólstæðingum sem vísað er í TMS-meðferð á Heilaörvunarmiðstöðinni verður vísað aftur til tilvísanda að lokinni TMS-meðferð. Áður en meðferð skjólstæðings hefst þarf skjólstæðingur að hafa fengið tíma hjá tilvísanda í eftirlit sem fyrst eftir útskrift frá HÖM, helst innan fjögurra vikna.
Heimilislæknar sem hafa aðgang að Sögu senda beiðni um meðferð með aðstoð TMS-tilvísunar-flýtitexta (ctrl-shift-t) sem fylla þarf út því allar nauðsynlegar upplýsingar þurfa að vera til staðar svo tilvísun til HÖM sé tekin gild.
Geðlæknar sem ekki hafa aðgang að Sögu nota eyðublaðið HÖM-Tilvísun í TMS og senda það annað hvort í gegnum örugg gagnaskil eða í ábyrgðarpósti.
Mikilvægt er að tilvísun sé vel útfyllt svo hægt sé að taka afstöðu til hennar. Ófullnægjandi tilvísun verður endursend.
Örugg gagnaskil (Signet transfer)
Fyllið eyðublaðið HÖM-Tilvísun í TMS út rafrænt, vistið og sendið í gegnum örugg gagnaskil. Nauðsynlegt er að hafa rafræn skilríki.
Ábyrgðarpóstur
Fyllið eyðublaðið HÖM-Tilvísun í TMS út rafrænt, prentið út og sendið í ábyrgðarpósti til Heilaörvunarmiðstöðvar, Skógarhlíð 18, 105 Reykjavík
Til að byrja með er þjónustan ætluð einstaklingum sem þjást af miðlungs- til alvarlegu meðferðarþráu (unipolar) þunglyndi (e. Treatment Resistant Depression).
Meðferðarþrátt þunglyndi er skilgreint þannig að einstaklingur hafi hlotið meðferð með að minnsta kosti tveimur þunglyndislyfjum í mismunandi lyfjaflokkum í að minnsta kosti í 6 vikur á viðurkenndum skömmtum án nægjanlegs árangurs (klínískrar svörunar).
Forgangur í meðferð
Til að byrja með munu skjólstæðingar Geðheilsuteyma HH njóta forgangs í TMS-meðferð umfram dagsetningu tilvísunar.
Við lok meðferðar er skjólstæðingi tilkynnt um niðurstöðu og útskrift.
Margt bendir til að þeir sem á annað borð upplifa jákvæð áhrif TMS-meðferðar hafi ábata af endurtekinni meðferð ef einkenni þunglyndis gera aftur vart við sig. Í öllum slíkum tilvikum verður ný tilvísun í TMS-meðferð að berast.
Reikna má með að um 30% þeirra sem fá TMS-meðferð við alvarlegu þunglyndi muni ekki finna neinn mun á líðan sinni.
Við útskrift er skjólstæðingi vísað aftur til tilvísandi læknis
Heilaörvun er samheiti yfir ýmsar lækningaaðferðir sem eru frekar nýjar af nálinni þar sem notast er við ýmis konar orkugjafa svo sem raforku, segulorku, hljóðbylgjur og ljós til að breyta virkni taugafruma í heila.
Heilaörvun hefur verið notuð til að meðhöndla margs konar tauga- og geðsjúkdóma.
TMS stendur fyrir Transcranial Magnetic Stimulation sem merkir segulörvun um höfuð. Segulörvun er hratt vaxandi meðferðarform við ýmsum sjúkdómum, m.a. þunglyndi. Meðferðin þolist vel og veldur fáum og vægum aukaverkunum.
Í stuttu máli komast segulpúlsar fyrirstöðulaust 2-4 cm í gegnum höfuðleður og höfuðkúpu þar sem þeir ýmist örva eða letja taugafrumur í heilaberki. Segulörvun hefur áhrif á taugafrumur í heila með því að framkalla veikt rafsvið í þeim taugafrumum sem meðferðinni er beint að. Með því að breyta rafsviði taugafrumu er ýmist hægt að örva eða letja taugaboð hennar. TMS-meðferð felur ekki í sér inngrip og þarfnast hvorki svæfingar né skurðaðgerðar.
Rétt er að taka fram að TMS-meðferð er ekki það sama og raflækningar (ECT), sem er önnur gagnleg meðferð við alvarlegum geðsjúkdómum þ.m.t. alvarlegu þunglyndi.
Nei. Í raflækningum (Electroconvulsive Therapy - ECT) er gefið rafstuð sem berst ósértækt um allan líkamann og veldur krampa. Af þeim sökum er nauðsynlegt að svæfa þá sem fá raflostmeðferð.
Í TMS-meðferð er hins vegar notast við segulpúlsa sem draga aðeins um þrjá sentimetra inn fyrir höfuðkúpuna og er meðferðin því sértækari. Frábendingar TMS-meðferðar eru fáar og aukaverkanir langoftast vægar. Skjólstæðingar sem þiggja TMS-meðferð geta haldið sína leið í lok hverrar meðferðarkomu.
TMS-tæknin er ung og þróunin ör. Sem stendur eru fjórar ábendingar viðurkenndar af EMA (European Medicine Agency) og FDA (Food and Drug Administration) í Bandaríkjunum en trúlega á þeim eftir að fjölga á næstu árum enda margt mjög lofandi í pípum rannsakenda út um allan heim.
TMS-meðferð er viðurkennt meðferðarform við:
Sem stendur er aðeins boðið upp á meðferð við meðferðarþráu þunglyndi á Heilaörvunarmiðstöð Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins, en það kann að breytast í nánustu framtíð.
Í TMS-meðferð er segulörvun beint að svæði í framheila sem er vanvirkt hjá fólki sem þjáist af þunglyndi.
TMS-meðferð örvar taugafrumur í heilaberki sem síðan senda boð til tauga í undirliggjandi taugakjörnum / knippum sem sýnt hefur verið fram á að eru vanvirkari hjá fólki með lyndisraskanir eins og þunglyndi.
Með endurtekinni segulörvun þessarra svæða má bæta líðan.
Oftast er byrjað að meðhöndla á vinstri framheila (F3) með svokallaðri iTBS-meðferð (e. intermittent Theta Burst Stimulation), en það er hraðvirk TMS-meðferð (3 mínútur) sem sýnt hefur verið fram á að sé jafn áhrifarík og hefðbundin 37 mínútna meðferð sem mest hefur verið notuð fram til þessa.
Ef einhverra hluta vegna iTBS meðferð þolist illa eða ef mikill kvíði er samfara þunglyndi getur verið að geðlæknir ávísi s.k. rTMS meðferð (e. repetitive TMS-meðferð) á hægri framheila (F4). Sú meðferð tekur 25 mínútur og snýst um að letja taugabrautirnar (draga úr virkni) en ekki örva.
Heilaörvunarmeðferð með TMS tekur að jafnaði um 4-6 vikur og krefst ákveðinnar skuldbindingar um að mæta tímanlega alla virka daga (20-30 komur allt í allt). Í undantekningatilvikum getur TMS-meðferð varað skemur eða lengur.
Eftir fjögurra vikna meðferð (20 komur) eru áhrif meðferðarinnar metin í viðtali við geðlækni og með aðstoð spurningalista. Ef enginn árangur er merkjanlegur er meðferð hætt. Ef hins vegar skjólstæðingur sýnir einhvern ávinning er meðferð haldið áfram í tvær vikur í viðbót.
Fjölskyldumeðlimir, ættingjar eða nánir vinir eru gjarnan þeir fyrstu til að tjá jákvæð áhrif meðferðarinnar. Almennu áhrifin geta verið þau að þér líður betur, skapið batnar og orka til daglegra athafna eykst. Einnig getur verið að þú farir að sofa betur, eigir auðveldara með að einbeita þér eða að þú ferð að hafa gaman af athöfnum sem þér þóttu áður leiðinlegar eða óþægilegar.
Sumir finna breytingarnar fljótt, jafnvel í fyrstu viku meðferðarinnar á meðan aðrir finna ekki breytingu fyrr en undir lok meðferðarinnar. Sumum hefur nýst vel að halda dagbók á meðan á meðferðinni stendur.
Hafa ber í huga að TMS meðferð er ekki allsherjar lausn við öllum einkennum þunglyndis auk þess sem hún virkar ekki fyrir alla.
Þeir sem svara meðferðinni á annað borð geta fundið fyrir jákvæðum breytingum í fyrstu eða síðustu viku meðferðarinnar. Algengast er þó að fólk finni raunverulegar breytingar eftir aðra viku meðferðarinnar.
Fyrstu jákvæðu áhrif meðferðarinnar geta virst smávægileg í fyrstu. Dæmi um það eru breytingar á geðslagi, svefni eða vitrænni getu og alls ekki víst að viðkomandi taki vel eftir þeim. Þá geta fyrstu merki þess að eitthvað sé að gerast þegar fólk segir „allt í einu var þvottakarfan tóm“ eða „ég hló upphátt“ eða „ég söng í bílnum“. Oftar en ekki verða breytingarnar áþreifanlegri þegar lengra líður á meðferðina.
Árangur TMS-meðferðar Heilaörvunarmiðstöðvar Heilsugæslunnar (HÖM) við meðferðarþráu þunglyndi er sambærilegur niðurstöðum erlendra rannsókna samkvæmt nýlegu BS-verkefni.
Árangur meðferðarinnar er mældur með þunglyndiskvörðum. Tæpur 1/3 finna einhverja bætingu (30-50 prósent bætingu á þunglyndiskvörðum) og rúmur 1/3 finnur töluverðan árangur af meðferðinni (yfir 50 prósent bætingu samkvæmt kvörðum). Af þeim sem finna einhvern eða töluverðan árangur eru 15-32% sem nær fullu sjúkdómshléi. Hins vegar er þriðjungur sem finnur engan árangur og meðferðin virðist ekki hjálpa. Ekki komu fram neinar alvarlegar aukaverkanir fram við meðferðina.
BS verkefnið er aðgengilegt í Skemmunni.
Þótt TMS-meðferð sé almennt örugg er notast við sterkt segulsvið og því ákveðnar skilyrðislausar frábendingar. Ekki ætti að veita segulörvun ef skjólstæðingar eru með segulnæma málmhluti ígrædda í höfuð eða háls. Bæði geta þeir hlutir hitnað mikið og færst úr stað með tilheyrandi afleiðingum. Því er mjög mikilvægt við mat skjólstæðinga fyrir meðferð að spyrja hvort hlutum s.s. málmplötum, klemmum, rafskautum, dælum, kuðungsígræðslum eða gangráðum hafi verið komið fyrir í höfði eða hálsi við skurðaðgerð. Einnig ef þar kunna að leynast leifar málmflísa, örva eða byssukúlna.
Þú mátt ekki fá segulörvun ef... :
Almennar frábendingar. Hér er átt við sjúkdóma eða einkenni sem aukið geta hættu á aukaverkunum eða dregið úr áhrifum meðferðarinnar:
Já. Flestar þekktar aukaverkanir eru saklausar og auðvelt að vinna bót á. Alvarlegasta aukaverkun TMS meðferðar er flog/krampar en tíðni þeirrar aukaverkunar er þó mjög lág eða álíka eða lægri en tíðni krampa vegna töku hefðbundinna þunglyndislyfja.
Á meðal algengra aukaverkana eru:
Á Heilaörvunarmiðstöðinni (HÖM) starfar einvala lið sem stöðugt er vakandi fyrir nýjustu þekkingu og þróun á sviði heilaörvunar.
Við bindum miklar vonir við meðferðina og sjáum fyrir okkur að stöðin muni stækka og dafna með árunum.
Yfirlæknir: Dagur Bjarnason, geðlæknir
Verkefnastjóri: Jón Gauti Jónsson, hjúkrunarfræðingur
